Interculturele communicatie

Cursus interculturele communicatie voor buurtvrouwen

Deze cursus, met een omvang van 6 bijeenkomsten van 2,5 uur, is bedoeld voor intercultureel samengestelde groepen vrouwen met weinig opleiding. De cursus kan bijvoorbeeld worden aangeboden in buurthuizen of op de basisscholen aan moeders.

Doelen van de cursus zijn:

  • beter inzicht in communicatie
  • verbeteren van de basisvaardigheden voor communicatie
  • vooral ook elkaar kunnen aanspreken: feedback kunnen geven (waardering en kritiek)
  • bewust van verschillen en overeenkomsten tussen vrouwen met een verschillende achtergrond
  • ervaren dat iedereen vanuit ‘vanzelfsprekendheden’ handelt en onderzoeken hoe je dit aan de orde kunt stellen

Voor de cursus is een Cursushandleiding samengesteld. Deze kan eventueel nog aangepast worden aan specifieke vragen.

Leidraad biedt een Train-de-trainer aan voor de medewerksters die deze cursus binnen uw organisatie zullen gaan geven.

Meer informatie op aanvraag.

terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten

Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's van de website te kunnen bekijken.

 

Multicultureel vrouwenhuis

Multicultureel Vrouwencentrum Amsterdam Noord “Noem mij bij mijn naam”

Op woensdag 27 september 2003 werd een miniconferentie georganiseerd ter voorbereiding van een nieuw multicultureel vrouwencentrum in Amsterdam Noord. De idee voor zo’n centrum is afkomstig van een interculturele groep vrouwen die heeft deelgenomen aan debatten over de toekomst van de wijk. Het doel van de conferentie was te peilen of ook andere vrouwen zo’n centrum willen en zo ja, wat de functie van het centrum zal zijn, wat voor activiteiten men wil, hoe het centrum georganiseerd moet worden, ed.. Dagvoorzitter was Funda Müjde geassisteerd door de wethouder voor emancipatiezaken. De vergaderzaal van de deelgemeenteraad zat vol vrouwen in alle kleuren, van alle leeftijden, gekleed in een grote variëteit. Zo’n 100 tot 150 vrouwen waren gekomen om mee te denken en te praten! Voor de kinderen was opvang geregeld.
Er werd een aantal korte inleidingen gehouden door: Joke Krop van het vrouwencentrum in De Baarsjes, Fatima Sabah van het educatief Marokkaans vrouwencentrum, Elsje Dijkgraaff van het International Trainingcentre for Women en Leida Schuringa. Daarna werd in kleine groepen doorgepraat over het belang en de invulling van een Vrouwencentrum (dat nadrukkelijk iets anders is dan een Moedercentrum!) en Funda sloot als cabaretière de conferentie op een geweldige wijze af.

De inleiding van Leida Schuringa is hieronder integraal opgenomen omdat het een aantal richtlijnen bevat die ook anderen kunnen gebruiken bij het opstarten van multiculturele accommodaties.

Belang van een Vrouwencentrum

Gefeliciteerd met jullie plannen om een Multicultureel Vrouwencentrum te starten. Jullie kunnen een grote rol spelen in deze samenleving als verbindende kracht. In het algemeen zijn vrouwen meer dan mannen in staat om verbindingen te leggen tussen mensen. Er zijn verschillen tussen vrouwen maar ook veel overeenkomsten. Vrouwen met verschillende achtergronden hebben gelijksoortige vragen zoals: zorg voor het huishouden en de kinderen, combinatie van huishouden en werk, verbetering van hun eigen positie via opleiding, financiële problemen (armoede) of soms ook geweldervaringen. Vrouwen zullen vaak die overeenkomsten benadrukken en zijn meestal ook gemotiveerd om te investeren in de extra energie die het kost om intercultureel samen te werken (niet alleen wat betreft taal, maar ook om elkaar goed te begrijpen). Een MC Vrouwencentrum kan hierin ook een belangrijke functie vervullen. Ook voor vrouwen die nog steun nodig hebben om hun talenten te ontdekken en maatschappelijk actief te worden.

Vandaag wil ik jullie iets vertellen o.a. vanuit mijn ervaringen als medewerkster aan het project de Multiculturele Buurt bij het NIZW. Ik wil jullie een aantal aandachtspunten meegeven om straks in de kleine groepen over te praten.

  1. Voor welke vrouwen is het Vrouwencentrum?

    Voor een vrouwencentrum is het belangrijk haar achterban te kennen: wie zijn de vrouwen die in Amsterdam Noord wonen, wat willen zij (wat zijn hun wensen en behoeften) en wat kunnen zij (wat zijn de kwaliteiten die ze in kunnen brengen)? Er zijn heel veel verschillende vrouwen. Je kunt kijken naar etnische achtergrond (Hollandse, Marokkaanse, Turkse, Iraanse, Somalische, Antilliaanse, Chinese, etc vrouwen), maar ook naar leeftijd, welke opleiding vrouwen hebben, of ze moeder zijn of niet, religieuze achtergrond of beroep. Verschillende vrouwen hebben ook verschillende vragen. Daar moet een vrouwencentrum rekening mee houden.


  2. Voor welke beleidsuitgangspunten kiezen jullie?

    Het is belangrijk om een aantal duidelijke beleidsuitgangspunten te hebben.Wat is de bedoeling van het Vrouwencentrum en hoe willen jullie erin gaan samenwerken? Ik geef voor jullie gesprek de volgende uitgangspunten mee:

    *    Wat is de betekenis van multicultureel?

    Voor mij is dat:

    • alle vrouwen zijn welkom. Een MC VC is er voor àlle vrouwen in dit gebied: alle kleuren, alle leeftijden. Dit is belangrijk bij de start zoals nu vandaag, nu jullie met zoveel verschillende vrouwen bij elkaar zijn. Maar ook straks als het vrouwencentrum gaat draaien. Vaak gebeurt het namelijk dat een bepaalde groep vrouwen zich thuis gaat voelen in een centrum en anderen weg blijven. Laat je dat dan gebeuren of is je doel: een soort afspiegeling van de wijk te zijn. En hoe bereik je dan die andere vrouwen die niet komen?
    • het gaat om intercultureel samenwerken. Er kunnen wel aparte bijeenkomsten georganiseerd worden bijvoorbeeld door een Somalische vrouwenorganisatie, maar zo veel mogelijk worden er gezamenlijke activiteiten georganiseerd

    *   Wat is het doel van het vrouwencentrum?

    Voor mij is dat niet alleen ontmoeting of gezelligheid, maar vooral ook mogelijkheden bieden aan vrouwen om zichzelf te ontwikkelen, om hun kwaliteiten in te zetten, om te leren.

    *   Wie is de baas van het vrouwencentrum?

    Ik vind dat de vrouwen dat zelf moeten zijn (gekoppeld aan de eerste drie punten die ik noemde)

    *   Voor welke vormen van multiculturele samenwerking kiezen jullie.

    Er zijn drie vormen namelijk:
    a. Ruimte scheppen voor verschillende groepen vrouwen die eigen activiteiten organiseren. Zeker als je nieuwe groepen vrouwen in huis wilt halen, werkt het vaak goed om zo te beginnen, door bijvoorbeeld een koffieochtend voor Turkse vrouwen of een Somalische zondagmiddagactiviteit te organiseren.
    b. Verschillende groepen vrouwen met elkaar in contact brengen. Dat kan door plekken te creëren waar vrouwen elkaar kunnen ontmoeten bijvoorbeeld een koffieruimte waar vrouwen van verschillende activiteiten de pauze doorbrengen en door het organiseren van activiteiten waar alle vrouwen aan kunnen deelnemen.
    c. Intensieve interculturele samenwerking. Het besturen van dit Vrouwencentrum vraagt om een gemengde groep vrouwen die samen het spoor uitzet. Zo samenwerken vereist bepaalde kwaliteiten: goed luisteren naar elkaar, je mening kunnen vertellen, respect opbrengen voor uiteenlopende opvattingen, een gezamenlijk taal vinden (letterlijk, maar ook hoe willen we hier met elkaar omgaan)
    Hier in het MC VC zal het om alle drie de vormen gaan, denk ik.

  3. Activiteiten.

    De volgende vraag is: wat voor soort activiteiten gaan jullie hier in het vrouwencentrum organiseren?

    In het vrouwenwerk worden vaak de volgende activiteiten onderscheiden:

    • Laagdrempelige inloop activiteiten. Je kunt eens een keer binnenlopen, een keer meedoen, kijken of je je thuis voelt. Een inloop kent meestal een vrij gedeelte met koffie of thee en een programmaonderdeel zoals voorlichting over gezondheid, de huizen of over de scholen of een doe-activiteit zoals koken, tekenen of een samenwerkingsspel spelen. Deze gerichte activiteiten blijken erg belangrijk te zijn om vrouwen te binden aan het centrum. Langzamerhand kunnen de deelneemsters zelf ook actief betrokken worden bij de organisatie ervan. Inloopactiviteiten kunnen georganiseerd worden voor één bepaalde groep vrouwen of juist voor een gezamenlijke groep.
    • Cursussen zoals conversatieles, boekhouden, opvoedingscursus, haarknippen, sportactiviteiten. Hier kies je er echt voor om alle keren mee te doen.
    • Eenmalige activiteiten zoals een feest, de 8 maart viering of een discussiedag zoals vandaag,
    • Het stimuleren van vrouwen om hun kwaliteiten in te zetten en zich verder te ontwikkelen. Dat kan zijn door deel te nemen aan een bepaalde activiteit, of hen te vragen als vrijwilligster of voor het bestuur. Vrouwen leren zo om beter samen te werken en zelf activiteiten te organiseren. Dat kan ook een stimulans zijn om verdere stappen te zetten op weg naar opleiding en de arbeidsmarkt.
  4. De questie Samen of apart? - I.

    Dit is altijd een belangrijk discussiepunt binnen een multicultureel centrum. Het betreft allereerst de activiteiten: welke doe je apart (met alleen Marokkaans, Iraakse, Surinaamse of Hollandse vrouwen), meer gedeeld (zoals op de noemer vluchtelingenvrouwen, Arabisch sprekende vrouwen of moeders) of voor alle vrouwen.

    Ik denk dat aparte en gezamenlijke activiteiten beide nodig zijn. De vraag is alleen wanneer doe je het een, wanneer het ander. Wat vrouwen zelf willen, is van grote invloed, maar toch zullen er regelmatig keuzes gemaakt moeten worden. Al is het maar omdat er beperkt ruimte is of activiteiten een minimum aantal deelnemers moeten hebben. Wanneer doe je dingen apart en wanneer samen?

    Het is allereerst afhankelijk van de soort activiteit:

    • De bespreking van een thema kan vaak beter in eigen taal (als men het Nederlands nog niet goed machtig is).
    • Ontmoetingsactiviteiten kunnen apart georganiseerd worden, maar ook gezamenlijk. Het kan dan wel belang zijn om iets te bedenken waardoor vrouwen echt met onbekende vrouwen in contact komen. Want veel vrouwen blijven liever binnen hun eigen vertrouwde groep als ze kunnen kiezen. Ze hebben dus vaak een duwtje in de rug nodig.
    • Ook cursussen, sportactiviteiten en feesten kunnen goed gezamenlijk opgezet worden. Bij feesten moet je wel zorgvuldig omgaan met de muziek zodat ieders muziek een plekje krijgt. Een oplossing is om een DJ te nemen die dit regelt.

    Ten tweede is van belang bij de keuze de noemer waarop vrouwen zich willen organiseren. Soms willen zij zich graag organiseren op basis van hun etnische achtergrond (een Turkse vrouwenorganisatie of Indische ouderen). Soms op basis van hun positie als moeder (bijv. de vrouwen van het Moedercentrum). En vluchtelingenvrouwen organiseren zich vaak in eerste instantie op hun positie als vluchteling en niet op nationaliteit.

    Een derde afweging is de vraag in hoeverre sprake is van een gemeenschappelijk belang of gedeelde vraag. Als die er is, liggen gezamenlijke activiteiten voor de hand en het loopt dan meestal ook goed met uiteenlopende groepen vrouwen (bijv. fietslessen of voorlichting over de Nederlandse gezondheidszorg). Een gezamenlijke voorlichtingsbijeenkomst in Haarlem over het Nederlandse onderwijssysteem bleek zelfs een openbaring voor de aanwezige Hollandse vrouwen. Zij waren evenmin op de hoogte.

  5. De questie Samen of apart? - II gaat ook over de organisatie: hoe zet je het VC op?

    Vanuit het NIZW- onderzoek naar multiculturele accommodaties wil ik daar het volgende nog over vertellen:

    • Omdat er zoveel verschillende groepen zijn is het niet mogelijk of verstandig om alle groepen of organisaties een eigen ruimte te geven. Het centrum moet multifunctioneel zijn: iedere ruimte moet gebruikt kunnen worden voor verschillende activiteiten en door verschillende groepen.
    • Dat betekent dat er een rooster moet komen. Het is verstandig dit rooster ieder half jaar opnieuw op te stellen zodat nieuwe activiteiten of groepen ook een plek binnen het centrum kunnen krijgen.
    • Er kunnen in het centrum wel aparte activiteiten georganiseerd worden voor een bepaalde groep vrouwen of door een vrouwenorganisatie. Bijvoorbeeld een middag voor Chinese oudere vrouwen, een Marokkaanse ochtend, een Amsterdamse avond of een bijeenkomst van vluchtelingenvrouwen.
    • Je kunt dan ook tijdelijk een eigen sfeer aanbrengen in de ruimte waar de activiteit is. Groepen kunnen eventueel een eigen kastje krijgen om hun spullen in op te bergen.
    • Het is bij multiculturele accommodaties belangrijk om heel bewust steeds in te zetten op gezamenlijke interculturele activiteiten, onderlinge uitwisseling, contact en samenwerking. Omdat dat niet altijd vanzelf lukt.
    • Het centrum zou bestuurd kunnen worden door een interculturele groep vrouwen op persoonlijke titel die de beleidsuitgangspunten onderschrijft en wil omzetten naar de praktijk.
    • Alle groepen en organisaties die iets willen organiseren in het vrouwencentrum, kunnen zitting hebben in een soort Raad die het bestuur adviseert.

Tot slot: Intercultureel werken gaat niet vanzelf

Het organiseren van interculturele activiteiten vraagt om allerlei beslissingen (bijvoorbeeld hoe ga je om met het taalprobleem?) en vaardigheden (om kunnen gaan met verschillen en overeenkomsten binnen een groep of het in positieve zin beïnvloeden van het samenwerkingsklimaat). De kunst is om naar vormen te zoeken die een sneeuwbaleffect hebben: zo werken dat vrouwen elkaar gaan opzoeken. Kijken wie waar een duwtje nodig heeft zodat het contact vanzelf verder loopt. Intercultureel denken begint met het bewust worden van je eigen vanzelfsprekendheden. De dingen waar je nooit over nadenkt. Die zijn zoals ze zijn. Ontmoetingen met mensen die anders zijn dan jij, biedt je de kans om achter jouw vanzelfsprekende normen en waarden, denkbeelden en handelingen te komen (mits je hier open voor staat). Alles draait om de mogelijkheid om tot dialoog te komen. Wie vasthoudt aan ‘alleen op onze manier’, komt niet verder op het interculturele pad. Je moet op zoek naar de verschillen èn overeenkomsten in: hoe doe ik dat en hoe doet de ander dat. Vanuit dit perspectief wordt het ook mogelijk om eventuele spanningen en conflicten te bespreken.

Ik hoop dat jullie straks iets met deze aandachtspunten kunnen doen in jullie discussie en wens jullie veel succes met de opbouw van dit vrouwencentrum. Ik wil eindigen met een klein gedichtje geschreven door Myra Römer:

Noem mij niet wit
Noem mij niet zwart
Noem mij zeker niet gekleurd
Als je werkelijk om mij geeft
Noem mij dan bij mijn naam



terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten

Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's van de website te kunnen bekijken.

 

Omgaan met diversiteit. Een uitdaging

Auteur: Leida Schuringa

Dit boek verschaft inzicht in verschillen en overeenkomsten tussen mensen en de wijze waarop de samenleving hiermee omgaat. Zo krijgt de lezer meer zicht op het spanningsveld dat diversiteit oproept en hoe daarmee om te gaan.

De huidige Nederlandse samenleving bestaat uit een diversiteit aan mensen, groeperingen en organisaties. Professionals in de sociale sector hebben hier voortdurend mee te maken. Men werkt niet meer met één redelijk overzichtelijke doelgroep, maar met mensen met uiteenlopende achtergronden en gedragingen.

Een belangrijke taak en opdracht voor de professional is om het accent te leggen op de winst die uit diversiteit te halen valt, ook in situaties die problematisch zijn. De kernvraag is hoe kun je de overeenkomsten en verschillen inzichtelijk en productief maken en de meerwaarde eruit lichten. Bewuster hiermee omgaan leidt tot kwaliteitsverhoging van het werk. Het bestaan en erkennen van verschillende gezichtspunten en verschillende ervaringen geeft de mogelijkheid om te veranderen en te groeien. Dat geldt voor individuen, maar ook voor een organisatie en de samenleving als geheel. Een echte dialoog voeren betekent kijken naar wat mensen scheidt en wat hen bindt.

Het boek bestaat uit drie delen. Deel 1 is verkennend van aard, deel 2 gaat dieper in op achtergronden en deel 3 geeft een aantal aanzetten voor professioneel handelen. Doel is om de lezer te stimuleren verder op onderzoek uit te gaan. Omgaan met diversiteit is iets dat men vooral leert door te doen. Daarom zijn in dit boek een aantal vragen en opdrachten opgenomen. Ze zijn bedoeld als wegwijzers tijdens de ontdekkingstocht en als bezinningsmomenten. Het is prettig om dit samen met anderen te doen. De opdrachten kunnen ook gebruikt worden door een docent of trainer als onderdeel van een training, een cursus of op een beroepsopleiding.

Dit boek is geschreven voor professionals die met mensen werken en hbo-studenten die dat straks gaan doen. Bijvoorbeeld als groepsleider, maatschappelijk werker, personeelsfunctionaris, leraar, leidinggevende, projectleider, verpleegkundige of jongerenwerker.

UITGEVERIJ H. NELISSEN / SOEST ISBN 90 244 14903


terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten

Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's van de website te kunnen bekijken.

Inhoudsopgave

Het boek Omgaan met diversiteit valt in drie delen uiteen: een kennismaking met het thema, een verdere verdieping en een aantal instrumenten.

Deel I is verkennend van aard. Doel is om vragen op te roepen en je te activeren vraagtekens te zetten bij je denken, voelen en handelen.
In hoofdstuk 1 wordt het begrip diversiteit gekoppeld aan opvoedingsprocessen en wordt uiteengezet hoe ieder mens een gekleurde kijk op de wereld ontwikkelt. Hoofdstuk 2 handelt over vanzelfsprekendheden en daagt je uit daarover na te denken. De grote kunst in het omgaan met diversiteit is om door de overeenkomsten heen de verschillen te zien en omgekeerd.

Deel II gaat dieper in op achtergronden. Het biedt informatie over verschillende aspecten die een rol spelen bij het omgaan met diversiteit en zet aan tot verdere studie en onderzoek.
In hoofdstuk 3 komen allerlei verschillen en overeenkomsten tussen mensen aan de orde en worden drie zienswijzen besproken waarmee je naar diversiteit kunt kijken: de universele, de culturele en de individuele communicatieve invalshoek.
Hoofdstuk 4 zoemt verder in op culturele verscheidenheid en de vraag wordt gesteld of mensen wel zo veel van elkaar verschillen als vaak lijkt.
In hoofdstuk 5 worden een aantal maatschappelijke mechanismen besproken die van invloed zijn op het omgaan met diversiteit en mensen verdeeld houden. De centrale vraag is hoe mensen kunnen leren om op een meer gelijkwaardige wijze met verschillen om te gaan.

Deel III geeft daartoe een aantal aanzetten tot professioneel handelen. Opereren in het spanningsveld tussen verschillen en overeenkomsten betekent voortdurend met elkaar in gesprek komen en blijven. Omgaan met diversiteit heeft erg veel te maken met helder communiceren.
Hoofdstuk 6 gaat eerst in op de noodzaak om veranderingen in gang te zetten op persoonlijk, organisatorisch en maatschappelijk niveau.
Vervolgens wordt in hoofdstuk 7 een model besproken waarmee communicatieprocessen geanalyseerd kunnen worden en dat ook door professionals gebruikt kan worden als interventie-instrument.
In hoofdstuk 8 worden tenslotte nog een aantal andere instrumenten beschreven die ingezet kunnen worden om overeenkomsten en verschillen zichtbaar en bespreekbaar te maken in individuele gesprekken, binnen organisaties of in de samenleving.

Zoals aangekondigd bevat ieder hoofdstuk naast informatie en voorbeelden ook steeds vragen die aan de lezer gesteld worden plus een aantal oefeningen. Omgaan met diversiteit is een basiscompetentie die iedere (aankomend) professional zich eigen moet maken. Sommigen zijn daar verder mee op weg dan anderen. Kijk dus zelf welke oefeningen het meest bij jouw ontwikkelingsproces aansluiten.



terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten

Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's van de website te kunnen bekijken.

 

Het verwerven van interculturele competenties

Het vergroten van je gevoeligheid in het omgaan met diversiteit verloopt via een aantal stappen:
  1. Nieuwsgierig worden: jezelf vragen gaan stellen, je uitgedaagd voelen om na te gaan denken en je te verwonderen.
  2. Je inzicht uitbreiden. Kennis van zaken hebben is belangrijk: wat zijn de feiten? hoe verlopen groepsprocessen? hoe ontwikkelen mensen zich? Door meer te weten zie je beter wat er aan de hand is.
  3. Bewustwording van hoe het bij jezelf werkt. Je neemt jezelf onder de loep en staat stil bij jouw eigen ervaringen met diversiteit. Je laat je raken door deze materie en met vallen en opstaan herken en erken je het bestaan en de werking ervan. Dat heb je nodig om met anderen te kunnen werken. Bewust-zijn betekent dat je iets kunt plaatsen en de betekenis ervan kunt doorgronden. Als je weet wat het voor jou zelf betekent, kun je beter omgaan met diversiteit.
  4. Houding ontwikkelen en vaardigheden leren. Nieuwsgierigheid, inzicht en bewustwording zijn vertrekpunt om te leren hoe je kunt handelen. Een belangrijke vaardigheid bij het omgaan met diversiteit is bijvoorbeeld het bespreekbaar maken van overeenkomsten en verschillen. Hierbij hoort ook het bespreekbaar maken van de gevoelens die daarmee gepaard gaan. Leren omgaan met gevoelens van anderen begint met herkenning en het durven benoemen van je eigen gevoelens. Om deze vaardigheden effectief te kunnen toepassen heb je bepaalde persoonlijke eigenschappen nodig zoals openheid, respect, invoelend vermogen en creativiteit. Sommige mensen hebben op dit gebied meer aanleg, maar je kunt door oefening deze eigenschappen versterken.

Deze stappen gaan niet altijd in tijd na elkaar, soms gaan ze gelijk op. Soms ook wordt juist door een persoonlijke ervaring je nieuwsgierigheid gewekt en gaat het dus andersom. Wel zijn alle vier stappen belangrijk en heeft het bijvoorbeeld weinig zin om bepaalde vaardigheden te leren als je geen zelfonderzoek doet. Omgaan met diversiteit is iets dat je niet kunt leren uit een boek, maar alleen door er zelf mee aan de slag te gaan met vallen en opstaan. Daarom heb ik in dit boek een aantal vragen en oefeningen opgenomen die je kunnen stimuleren om je eigen situatie te onderzoeken. Ze zijn bedoeld als wegwijzers tijdens je ontdekkingstocht en als bezinningsmomenten. Je kunt daarmee op weg gaan met de eerste drie stappen: nieuwsgierigheid, inzicht en bewustwording. Het is prettig om dit onderzoek samen met anderen te doen: in een training, tijdens een opleiding of in een intervisiegroep. Je kunt ook met een collega afspreken samen dit boek te lezen en jullie ervaringen uit te wisselen (kan ook via schrijven, telefoon of e-mail). Stap 4 (het ontwikkelen van je houding en het oefenen van bepaalde vaardigheden) kun je eigenlijk alleen maar leren in directe interactie met anderen. Daar heb je een leergroep voor nodig.




terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten

Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's van de website te kunnen bekijken.