Deze cursus, met een omvang van 6 bijeenkomsten van 2,5 uur, is bedoeld voor
intercultureel samengestelde groepen vrouwen met weinig opleiding. De cursus
kan bijvoorbeeld worden aangeboden in buurthuizen of op de basisscholen aan
moeders.
Doelen van de cursus zijn:
- beter inzicht in communicatie
- verbeteren van de basisvaardigheden voor communicatie
- vooral ook elkaar kunnen aanspreken: feedback kunnen geven (waardering
en kritiek)
- bewust van verschillen en overeenkomsten tussen vrouwen met een verschillende
achtergrond
- ervaren dat iedereen vanuit ‘vanzelfsprekendheden’ handelt
en onderzoeken hoe je dit aan de orde kunt stellen
Voor de cursus is een Cursushandleiding samengesteld. Deze kan eventueel
nog aangepast worden aan specifieke vragen.
Leidraad biedt een Train-de-trainer aan voor de medewerksters die deze cursus
binnen uw organisatie zullen gaan geven.
Meer informatie op aanvraag.
terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten
Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's
van de website te kunnen bekijken.
Multicultureel Vrouwencentrum Amsterdam Noord “Noem
mij bij mijn naam”
Op woensdag 27 september 2003 werd een miniconferentie georganiseerd ter voorbereiding
van een nieuw multicultureel vrouwencentrum in Amsterdam Noord. De idee voor
zo’n centrum is afkomstig van een interculturele groep vrouwen die heeft
deelgenomen aan debatten over de toekomst van de wijk. Het doel van de conferentie
was te peilen of ook andere vrouwen zo’n centrum willen en zo ja, wat
de functie van het centrum zal zijn, wat voor activiteiten men wil, hoe het
centrum georganiseerd moet worden, ed.. Dagvoorzitter was Funda Müjde
geassisteerd door de wethouder voor emancipatiezaken. De vergaderzaal van de
deelgemeenteraad zat vol vrouwen in alle kleuren, van alle leeftijden, gekleed
in een grote variëteit. Zo’n 100 tot 150 vrouwen waren gekomen om
mee te denken en te praten! Voor de kinderen was opvang geregeld.
Er werd een aantal korte inleidingen gehouden door: Joke Krop van het vrouwencentrum
in De Baarsjes, Fatima Sabah van het educatief Marokkaans vrouwencentrum, Elsje
Dijkgraaff van het International Trainingcentre for Women en Leida Schuringa.
Daarna werd in kleine groepen doorgepraat over het belang en de invulling van
een Vrouwencentrum (dat nadrukkelijk iets anders is dan een Moedercentrum!)
en Funda sloot als cabaretière de conferentie op een geweldige wijze
af.
De inleiding van Leida Schuringa is hieronder integraal opgenomen omdat het
een aantal richtlijnen bevat die ook anderen kunnen gebruiken bij het opstarten
van multiculturele accommodaties.
Belang van een Vrouwencentrum
Gefeliciteerd met jullie plannen om een Multicultureel Vrouwencentrum te starten.
Jullie kunnen een grote rol spelen in deze samenleving als verbindende kracht.
In het algemeen zijn vrouwen meer dan mannen in staat om verbindingen te
leggen tussen mensen. Er zijn verschillen tussen vrouwen maar ook veel overeenkomsten.
Vrouwen met verschillende achtergronden hebben gelijksoortige vragen zoals:
zorg voor het huishouden en de kinderen, combinatie van huishouden en werk,
verbetering van hun eigen positie via opleiding, financiële problemen
(armoede) of soms ook geweldervaringen. Vrouwen zullen vaak die overeenkomsten
benadrukken en zijn meestal ook gemotiveerd om te investeren in de extra
energie die het kost om intercultureel samen te werken (niet alleen wat betreft
taal, maar ook om elkaar goed te begrijpen). Een MC Vrouwencentrum kan hierin
ook een belangrijke functie vervullen. Ook voor vrouwen die nog steun nodig
hebben om hun talenten te ontdekken en maatschappelijk actief te worden.
Vandaag wil ik jullie iets vertellen o.a. vanuit mijn ervaringen als medewerkster
aan het project de Multiculturele Buurt bij het NIZW. Ik wil jullie een aantal
aandachtspunten meegeven om straks in de kleine groepen over te praten.
- Voor welke vrouwen is het Vrouwencentrum?
Voor een vrouwencentrum is het belangrijk haar achterban te kennen: wie zijn
de vrouwen die in Amsterdam Noord wonen, wat willen zij (wat zijn hun wensen
en behoeften) en wat kunnen zij (wat zijn de kwaliteiten die ze in kunnen
brengen)? Er zijn heel veel verschillende vrouwen. Je kunt kijken naar etnische
achtergrond (Hollandse, Marokkaanse, Turkse, Iraanse, Somalische, Antilliaanse,
Chinese, etc vrouwen), maar ook naar leeftijd, welke opleiding vrouwen hebben,
of ze moeder zijn of niet, religieuze achtergrond of beroep. Verschillende
vrouwen hebben ook verschillende vragen. Daar moet een vrouwencentrum rekening
mee houden.
- Voor welke beleidsuitgangspunten kiezen jullie?
Het is belangrijk om een aantal duidelijke beleidsuitgangspunten te hebben.Wat
is de bedoeling van het Vrouwencentrum en hoe willen jullie erin gaan samenwerken?
Ik geef voor jullie gesprek de volgende uitgangspunten mee:
* Wat is de betekenis van multicultureel?
Voor mij is dat:
- alle vrouwen zijn welkom. Een MC VC is er voor àlle vrouwen
in dit gebied: alle kleuren, alle leeftijden. Dit is belangrijk bij de
start zoals nu vandaag, nu jullie met zoveel verschillende vrouwen bij elkaar zijn.
Maar ook straks als het vrouwencentrum gaat draaien. Vaak gebeurt het
namelijk dat een bepaalde groep vrouwen zich thuis gaat voelen in een centrum en anderen
weg blijven. Laat je dat dan gebeuren of is je doel: een soort afspiegeling
van de wijk te zijn. En hoe bereik je dan die andere vrouwen die niet komen?
- het gaat om intercultureel samenwerken. Er kunnen wel aparte bijeenkomsten
georganiseerd worden bijvoorbeeld door een Somalische vrouwenorganisatie,
maar zo veel mogelijk worden er gezamenlijke activiteiten georganiseerd
* Wat
is het doel van het vrouwencentrum?
Voor mij is dat niet alleen ontmoeting
of gezelligheid, maar vooral ook mogelijkheden bieden aan vrouwen om
zichzelf te ontwikkelen, om hun kwaliteiten in te zetten, om te leren.
* Wie is de baas van het vrouwencentrum?
Ik vind dat de vrouwen dat zelf moeten
zijn (gekoppeld aan de eerste drie punten die ik noemde)
* Voor welke vormen van multiculturele samenwerking kiezen jullie.
Er zijn
drie vormen namelijk:
a. Ruimte scheppen voor verschillende groepen vrouwen die eigen activiteiten
organiseren. Zeker als je nieuwe groepen vrouwen in huis wilt halen, werkt
het vaak goed om zo te beginnen, door bijvoorbeeld een koffieochtend voor Turkse
vrouwen of een Somalische zondagmiddagactiviteit te organiseren.
b. Verschillende groepen vrouwen met elkaar in contact brengen. Dat kan door
plekken te creëren waar vrouwen elkaar kunnen ontmoeten bijvoorbeeld een
koffieruimte waar vrouwen van verschillende activiteiten de pauze doorbrengen
en door het organiseren van activiteiten waar alle vrouwen aan kunnen deelnemen.
c. Intensieve interculturele samenwerking. Het besturen van dit Vrouwencentrum
vraagt om een gemengde groep vrouwen die samen het spoor uitzet. Zo samenwerken
vereist bepaalde kwaliteiten: goed luisteren naar elkaar, je mening kunnen
vertellen, respect opbrengen voor uiteenlopende opvattingen, een gezamenlijk
taal vinden (letterlijk, maar ook hoe willen we hier met elkaar omgaan)
Hier in het MC VC zal het om alle drie de vormen gaan, denk ik.
- Activiteiten.
De volgende vraag is: wat voor soort activiteiten gaan jullie
hier in het vrouwencentrum organiseren?
In het vrouwenwerk worden vaak de volgende activiteiten onderscheiden:
- Laagdrempelige inloop activiteiten. Je kunt eens een keer binnenlopen, een
keer meedoen, kijken of je je thuis voelt. Een inloop kent meestal een vrij
gedeelte met koffie of thee en een programmaonderdeel zoals voorlichting
over gezondheid, de huizen of over de scholen of een doe-activiteit zoals
koken, tekenen of een samenwerkingsspel spelen. Deze gerichte activiteiten
blijken erg belangrijk te zijn om vrouwen te binden aan het centrum. Langzamerhand
kunnen de deelneemsters zelf ook actief betrokken worden bij de organisatie
ervan. Inloopactiviteiten kunnen georganiseerd worden voor één
bepaalde groep vrouwen of juist voor een gezamenlijke groep.
- Cursussen zoals conversatieles, boekhouden, opvoedingscursus, haarknippen,
sportactiviteiten. Hier kies je er echt voor om alle keren mee te doen.
- Eenmalige activiteiten zoals een feest, de 8 maart viering of een discussiedag
zoals vandaag,
- Het stimuleren van vrouwen om hun kwaliteiten in te zetten en zich verder
te ontwikkelen. Dat kan zijn door deel te nemen aan een bepaalde activiteit,
of hen te vragen als vrijwilligster of voor het bestuur. Vrouwen leren zo om
beter samen te werken en zelf activiteiten te organiseren. Dat kan ook een
stimulans zijn om verdere stappen te zetten op weg naar opleiding en de arbeidsmarkt.
- De questie Samen of apart? - I.
Dit is altijd een belangrijk discussiepunt
binnen een multicultureel centrum. Het betreft allereerst de activiteiten:
welke doe je apart (met alleen Marokkaans, Iraakse, Surinaamse of Hollandse
vrouwen), meer gedeeld (zoals op de noemer vluchtelingenvrouwen, Arabisch sprekende
vrouwen of moeders) of voor alle vrouwen.
Ik denk dat aparte en gezamenlijke activiteiten beide nodig zijn. De vraag
is alleen wanneer doe je het een, wanneer het ander. Wat vrouwen zelf willen,
is van grote invloed, maar toch zullen er regelmatig keuzes gemaakt moeten
worden. Al is het maar omdat er beperkt ruimte is of activiteiten een minimum
aantal deelnemers moeten hebben. Wanneer doe je dingen apart en wanneer samen?
Het is allereerst afhankelijk van de soort activiteit:
- De bespreking van een thema kan vaak beter in eigen taal (als men het Nederlands
nog niet goed machtig is).
- Ontmoetingsactiviteiten kunnen apart georganiseerd worden, maar ook gezamenlijk.
Het kan dan wel belang zijn om iets te bedenken waardoor vrouwen echt met onbekende
vrouwen in contact komen. Want veel vrouwen blijven liever binnen hun eigen
vertrouwde groep als ze kunnen kiezen. Ze hebben dus vaak een duwtje in de
rug nodig.
- Ook cursussen, sportactiviteiten en feesten kunnen goed gezamenlijk opgezet
worden. Bij feesten moet je wel zorgvuldig omgaan met de muziek zodat ieders
muziek een plekje krijgt. Een oplossing is om een DJ te nemen die dit regelt.
Ten tweede is van belang bij de keuze de noemer waarop vrouwen zich willen
organiseren. Soms willen zij zich graag organiseren op basis van hun etnische
achtergrond (een Turkse vrouwenorganisatie of Indische ouderen). Soms op basis
van hun positie als moeder (bijv. de vrouwen van het Moedercentrum). En vluchtelingenvrouwen
organiseren zich vaak in eerste instantie op hun positie als vluchteling en
niet op nationaliteit.
Een derde afweging is de vraag in hoeverre sprake is van een gemeenschappelijk
belang of gedeelde vraag. Als die er is, liggen gezamenlijke activiteiten voor
de hand en het loopt dan meestal ook goed met uiteenlopende groepen vrouwen
(bijv. fietslessen of voorlichting over de Nederlandse gezondheidszorg). Een
gezamenlijke voorlichtingsbijeenkomst in Haarlem over het Nederlandse onderwijssysteem
bleek zelfs een openbaring voor de aanwezige Hollandse vrouwen. Zij waren evenmin
op de hoogte.
- De questie Samen of apart? - II gaat ook over de organisatie:
hoe zet je het VC op?
Vanuit het NIZW- onderzoek naar multiculturele accommodaties wil ik
daar het volgende nog over vertellen:
- Omdat er zoveel verschillende groepen zijn is het niet mogelijk of verstandig
om alle groepen of organisaties een eigen ruimte te geven. Het centrum moet
multifunctioneel zijn: iedere ruimte moet gebruikt kunnen worden voor verschillende
activiteiten en door verschillende groepen.
- Dat betekent dat er een rooster moet komen. Het is verstandig dit rooster
ieder half jaar opnieuw op te stellen zodat nieuwe activiteiten of groepen
ook een plek binnen het centrum kunnen krijgen.
- Er kunnen in het centrum wel aparte activiteiten georganiseerd worden voor
een bepaalde groep vrouwen of door een vrouwenorganisatie. Bijvoorbeeld een
middag voor Chinese oudere vrouwen, een Marokkaanse ochtend, een Amsterdamse
avond of een bijeenkomst van vluchtelingenvrouwen.
- Je kunt dan ook tijdelijk een eigen sfeer aanbrengen in de ruimte waar de
activiteit is. Groepen kunnen eventueel een eigen kastje krijgen om hun spullen
in op te bergen.
- Het is bij multiculturele accommodaties belangrijk om heel bewust steeds
in te zetten op gezamenlijke interculturele activiteiten, onderlinge uitwisseling,
contact en samenwerking. Omdat dat niet altijd vanzelf lukt.
- Het centrum zou bestuurd kunnen worden door een interculturele groep vrouwen
op persoonlijke titel die de beleidsuitgangspunten onderschrijft en wil omzetten
naar de praktijk.
- Alle groepen en organisaties die iets willen organiseren in het vrouwencentrum,
kunnen zitting hebben in een soort Raad die het bestuur adviseert.
Tot slot: Intercultureel werken gaat niet vanzelf
Het organiseren van interculturele activiteiten vraagt om allerlei beslissingen
(bijvoorbeeld hoe ga je om met het taalprobleem?) en vaardigheden (om kunnen
gaan met verschillen en overeenkomsten binnen een groep of het in positieve
zin beïnvloeden van het samenwerkingsklimaat). De kunst is om naar vormen
te zoeken die een sneeuwbaleffect hebben: zo werken dat vrouwen elkaar gaan
opzoeken. Kijken wie waar een duwtje nodig heeft zodat het contact vanzelf
verder loopt. Intercultureel denken begint met het bewust worden van je eigen
vanzelfsprekendheden. De dingen waar je nooit over nadenkt. Die zijn zoals
ze zijn. Ontmoetingen met mensen die anders zijn dan jij, biedt je de kans
om achter jouw vanzelfsprekende normen en waarden, denkbeelden en handelingen
te komen (mits je hier open voor staat). Alles draait om de mogelijkheid om
tot dialoog te komen. Wie vasthoudt aan ‘alleen op onze manier’,
komt niet verder op het interculturele pad. Je moet op zoek naar de verschillen èn
overeenkomsten in: hoe doe ik dat en hoe doet de ander dat. Vanuit dit perspectief
wordt het ook mogelijk om eventuele spanningen en conflicten te bespreken.
Ik hoop dat jullie straks iets met deze aandachtspunten kunnen doen in jullie
discussie en wens jullie veel succes met de opbouw van dit vrouwencentrum.
Ik wil eindigen met een klein gedichtje geschreven door Myra Römer:
Noem mij niet wit
Noem mij niet zwart
Noem mij zeker niet gekleurd
Als je werkelijk om mij geeft
Noem mij dan bij mijn naam
terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten
Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's
van de website te kunnen bekijken.
Auteur: Leida Schuringa
Dit boek verschaft inzicht in verschillen en overeenkomsten tussen mensen
en de wijze waarop de samenleving hiermee omgaat. Zo krijgt de lezer meer
zicht op het spanningsveld dat diversiteit oproept en hoe daarmee om te gaan.
De huidige Nederlandse samenleving bestaat uit een diversiteit aan mensen,
groeperingen en organisaties. Professionals in de sociale sector hebben hier
voortdurend mee te maken. Men werkt niet meer met één redelijk
overzichtelijke doelgroep, maar met mensen met uiteenlopende achtergronden
en gedragingen.
Een belangrijke taak en opdracht voor de professional is om het accent te
leggen op de winst die uit diversiteit te halen valt, ook in situaties die
problematisch zijn. De kernvraag is hoe kun je de overeenkomsten en verschillen
inzichtelijk en productief maken en de meerwaarde eruit lichten. Bewuster
hiermee omgaan leidt tot kwaliteitsverhoging van het werk. Het bestaan en
erkennen van verschillende gezichtspunten en verschillende ervaringen geeft
de mogelijkheid om te veranderen en te groeien. Dat geldt voor individuen,
maar ook voor een organisatie en de samenleving als geheel. Een echte dialoog
voeren betekent kijken naar wat mensen scheidt en wat hen bindt.
Het boek bestaat uit drie delen. Deel 1 is verkennend van
aard, deel 2 gaat dieper in op achtergronden en deel 3 geeft een aantal aanzetten
voor professioneel handelen. Doel is om de lezer te stimuleren verder op
onderzoek uit te gaan. Omgaan met diversiteit is iets dat men vooral leert
door te doen. Daarom zijn in dit boek een aantal vragen en opdrachten opgenomen.
Ze zijn bedoeld als wegwijzers tijdens de ontdekkingstocht en als bezinningsmomenten.
Het is prettig om dit samen met anderen te doen. De opdrachten kunnen ook
gebruikt worden door een docent of trainer als onderdeel van een training,
een cursus of op een beroepsopleiding.
Dit boek is geschreven voor professionals die met mensen werken en hbo-studenten
die dat straks gaan doen. Bijvoorbeeld als groepsleider, maatschappelijk
werker, personeelsfunctionaris, leraar, leidinggevende, projectleider, verpleegkundige
of jongerenwerker.
UITGEVERIJ H. NELISSEN / SOEST ISBN 90 244 14903
terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten
Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's
van de website te kunnen bekijken.
Het boek Omgaan met diversiteit valt in drie delen uiteen: een kennismaking met
het thema, een verdere verdieping en een aantal instrumenten.
Deel I is verkennend van aard. Doel is om vragen op te roepen en je te activeren
vraagtekens te zetten bij je denken, voelen en handelen.
In hoofdstuk 1 wordt het begrip diversiteit gekoppeld aan opvoedingsprocessen
en wordt uiteengezet hoe ieder mens een gekleurde kijk op de wereld ontwikkelt.
Hoofdstuk 2 handelt over vanzelfsprekendheden en daagt je uit daarover na
te denken. De grote kunst in het omgaan met diversiteit is om door de overeenkomsten
heen de verschillen te zien en omgekeerd.
Deel II gaat dieper in op achtergronden. Het biedt informatie over verschillende
aspecten die een rol spelen bij het omgaan met diversiteit en zet aan tot
verdere studie en onderzoek.
In hoofdstuk 3 komen allerlei verschillen en overeenkomsten tussen mensen
aan de orde en worden drie zienswijzen besproken waarmee je naar diversiteit
kunt kijken: de universele, de culturele en de individuele communicatieve
invalshoek.
Hoofdstuk 4 zoemt verder in op culturele verscheidenheid en de vraag wordt
gesteld of mensen wel zo veel van elkaar verschillen als vaak lijkt.
In hoofdstuk 5 worden een aantal maatschappelijke mechanismen besproken die
van invloed zijn op het omgaan met diversiteit en mensen verdeeld houden.
De centrale vraag is hoe mensen kunnen leren om op een meer gelijkwaardige
wijze met verschillen om te gaan.
Deel III geeft daartoe een aantal aanzetten tot professioneel handelen.
Opereren in het spanningsveld tussen verschillen en overeenkomsten betekent
voortdurend met elkaar in gesprek komen en blijven. Omgaan met diversiteit
heeft erg veel te maken met helder communiceren.
Hoofdstuk 6 gaat eerst in op de noodzaak om veranderingen in gang te zetten
op persoonlijk, organisatorisch en maatschappelijk niveau.
Vervolgens wordt in hoofdstuk 7 een model besproken waarmee communicatieprocessen
geanalyseerd kunnen worden en dat ook door professionals gebruikt kan worden
als interventie-instrument.
In hoofdstuk 8 worden tenslotte nog een aantal andere instrumenten beschreven
die ingezet kunnen worden om overeenkomsten en verschillen zichtbaar en bespreekbaar
te maken in individuele gesprekken, binnen organisaties of in de samenleving.
Zoals aangekondigd bevat ieder hoofdstuk naast informatie en voorbeelden
ook steeds vragen die aan de lezer gesteld worden plus een aantal oefeningen.
Omgaan met diversiteit is een basiscompetentie die iedere (aankomend) professional
zich eigen moet maken. Sommigen zijn daar verder mee op weg dan anderen.
Kijk dus zelf welke oefeningen het meest bij jouw ontwikkelingsproces
aansluiten.
terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten
Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's
van de website te kunnen bekijken.
Het vergroten van je gevoeligheid in het omgaan met diversiteit verloopt via
een aantal stappen:
- Nieuwsgierig worden: jezelf vragen gaan stellen, je uitgedaagd voelen om na
te gaan denken en je te verwonderen.
- Je inzicht uitbreiden. Kennis van zaken hebben is belangrijk: wat zijn de
feiten? hoe verlopen groepsprocessen? hoe ontwikkelen mensen zich? Door meer
te weten zie je beter wat er aan de hand is.
- Bewustwording van hoe het bij jezelf werkt. Je neemt jezelf onder de loep
en staat stil bij jouw eigen ervaringen met diversiteit. Je laat je raken door
deze materie en met vallen en opstaan herken en erken je het bestaan en de werking
ervan. Dat heb je nodig om met anderen te kunnen werken. Bewust-zijn betekent
dat je iets kunt plaatsen en de betekenis ervan kunt doorgronden. Als je weet
wat het voor jou zelf betekent, kun je beter omgaan met diversiteit.
- Houding ontwikkelen en vaardigheden leren. Nieuwsgierigheid, inzicht en bewustwording
zijn vertrekpunt om te leren hoe je kunt handelen. Een belangrijke vaardigheid
bij het omgaan met diversiteit is bijvoorbeeld het bespreekbaar maken van overeenkomsten
en verschillen. Hierbij hoort ook het bespreekbaar maken van de gevoelens die
daarmee gepaard gaan. Leren omgaan met gevoelens van anderen begint met herkenning
en het durven benoemen van je eigen gevoelens. Om deze vaardigheden effectief
te kunnen toepassen heb je bepaalde persoonlijke eigenschappen nodig zoals openheid,
respect, invoelend vermogen en creativiteit. Sommige mensen hebben op dit gebied
meer aanleg, maar je kunt door oefening deze eigenschappen versterken.
Deze stappen gaan niet altijd in tijd na elkaar, soms gaan ze gelijk op. Soms
ook wordt juist door een persoonlijke ervaring je nieuwsgierigheid gewekt en
gaat het dus andersom. Wel zijn alle vier stappen belangrijk en heeft het bijvoorbeeld
weinig zin om bepaalde vaardigheden te leren als je geen zelfonderzoek doet.
Omgaan met diversiteit is iets dat je niet kunt leren uit een boek, maar alleen
door er zelf mee aan de slag te gaan met vallen en opstaan. Daarom heb ik in
dit boek een aantal vragen en oefeningen opgenomen die je kunnen stimuleren
om je eigen situatie te onderzoeken. Ze zijn bedoeld als wegwijzers tijdens
je ontdekkingstocht en als bezinningsmomenten. Je kunt daarmee op weg gaan
met de eerste drie stappen: nieuwsgierigheid, inzicht en bewustwording. Het
is prettig om dit onderzoek samen met anderen te doen: in een training, tijdens
een opleiding of in een intervisiegroep. Je kunt ook met een collega afspreken
samen dit boek te lezen en jullie ervaringen uit te wisselen (kan ook via schrijven,
telefoon of e-mail). Stap 4 (het ontwikkelen van je houding en het oefenen
van bepaalde vaardigheden) kun je eigenlijk alleen maar leren in directe interactie
met anderen. Daar heb je een leergroep voor nodig.
terug naar boven, of keer terug naar de vorige pagina door dit venster te sluiten
Hebt u deze pagina niet vanuit onze website geopend, klik dan op Home om de overige pagina's
van de website te kunnen bekijken.
|